مالیات به عنوان یکی از ابزارهای اصلی دولت‌ها برای تأمین درآمد، تنظیم اقتصاد، و توزیع مجدد ثروت، نقش حیاتی در جوامع مدرن ایفا می‌کند. در واقع، مالیات‌ها ابزاری برای دولت‌ها هستند تا با تأمین مالی هزینه‌های عمومی، خدمات عمومی ارائه دهند و در عین حال، با استفاده از سیاست‌های مالیاتی، به سمت اهداف اقتصادی و اجتماعی حرکت کنند. این مقاله به بررسی کلیات و مفاهیم مالیات، انواع آن و نقش آن در اقتصاد میپردازد.
موضوع مالیات از لحاظ سابقه تاریخی در اعصار مختلف جوامع بشری به روش‌های گوناگون رواج داشته است
موارد زیر برای بررسی کلیات و مفاهیم مالیات، در نظر گرفته میشود:
سابقه تاریخی
تعریف مالیات
انواع مالیات‌ها
مالیاتهای تکلیفی
اشخاص مشمول مالیات
هریک از این موارد به صورت مختصر بررسی میشوند:
1- سابقه تاریخی
دورههای مختلف به روش‌های گوناگونی رواج داشته است.
در زندگی انسانهای اولیه وضع مالیات به طور رسمی انجام نمیشد،
ولی هر خانواده برای انجام کارهای گروهی مشارکت داشتند
با گسترش زندگی شهرنشینی نیاز به مؤسساتی که شهر را به نحو احسن اداره نماید وجود داشت مانند شهردارها, پلیس, سازمانهای آب و برق و …
برای تأمین هزینه‌های این گونه مؤسسات قسمتی از درآمد افراد برای تأمین مالی مؤسسات مذکور اخذ میگردد که امروزه نخست عنوان مالیات شناخته میشود.
2- تعریف مالیات
در خصوص مالیات تعریف‌های مختلف وجود دارد که سه تعریف آن به شرح زیر ارائه میشود:
مالیات مبلغی است که افراد و مؤسسات مختلف برای تأمین بخشی از هزینهها و برخی از اهداف دولت میپردازد و معمولاً متناسب با میزان درآمد و با ثروت هر فرد است.
مالیات یک نوع هزینه اجتماعی است که افراد جامعه به تناسب استفاده از این هزینه اجتماعی پرداخت آن را تقبل می‌کنند.
مالیات انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت و یا بخشی از سود فعالیت اقتصادی است که نصیب دولت میشود، زیرا ابزار و امکانات دستیابی به این درآمدها و سودها را دولت فراهم ساخته است.
3- انواع مالیات‌ها
گروه اول: مالیاتهای مستقیم
گروه دوم: مالیاتهای غیرمستقیم
گروه اول: مالیاتهای مستقیم شامل:
مالیاتهایی هستند که دولت به طور مستقیم بر دارایی‌ها و درآمدهای افراد وضع می‌کنند.
مالیاتهای مستقیم به دو دسته تقسیم میشوند:
الف) مالیات بردارایی؛
ب) مالیات بر درآمد.
الف) مالیات بردارایی
این نوع مالیات از محل اموال و دارایی‌های اشخاص وصول می‌شدند و شامل:
1- مالیات برارث؛
2- مالیات بر حق تمبر است.
ب) مالیات بر درآمد
این نوع مالیات از محل درآمد متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت میشود و شامل:
1- مالیات بردرآمد املاک
2- مالیات بردرآمد حقوق
3- مالیات بردرآمد مشاغل
4- مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی
5- مالیات بردرآمد اتفاقی
2- مالیاتهای غیرمستقیم
مالیاتهایی هستند که به قیمت کالا و خدمات اضافه شده و به مصرف کننده تحمیل میشود،
این مالیات به دو دسته‌ی کلی طبقه‌بندی میشود:
الف – مالیات بر واردات:
این نوع مالیات شامل حقوق گمرکی، سود بازرگانی، حق ثبت سفارش کالا و مالیات بر واردات خودرو است.
ب – مالیات بر مصرف و فروش:
شامل فرآورده‌های نفتی، مالیاتهای نوشابه‌های غیر الکلی، فروش سیگار، نقل و انتقال خودرو، نقل و انتقال مسکن و فروش خواروبار می‌باشد.
مالیات فروش برخی از کالاها تحت عنوان مالیات برارزش افزوده از مهر سال 87 به اجرا گذاشته شده است.
اهداف دولت از گرفتن مالیات
-تأمین بخشی از هزینه‌های دولت؛
تعدیل توزیع درآمد و ثروت در جامعه؛
کنترل و هدایت مخارج دولت و هزینهها در اقتصاد؛
کنترل حجم واردات و صادرات.
رعایت اصول اخذ مالیات
1- اصل فایده:
براساس این اصل مالیات باید به گونهای تعیین شود که افراد با گروههایی که از خدمات دولتی بهرهمند میشوند به میزان بهره‌مندی خود در تأمین هزینه‌های دولت مشارکت کنند، مانند مالیات بر مصرف و فروش.
2- اصل توانایی پرداخت:
براساس این اصل وضع مالیات باید به گونهای باشد که افراد یا گروه‌های مختلف توانایی پرداخت مالیات را داشته باشند، مانند مالیات بردرآمد.
مالیاتهای تکلیفی
پرداخت کنندگان وجوه طبق قانون مالیاتهای مستقیم مکلف به کسر و پرداخت آنها در موعدهای قانونی تعیین شده می‌باشند. این مالیات‌ها عبارتند از:
1- مالیات بردرآمد حقوق
2- مالیات حق الوکاله
3- مالیات حق الزحمه
4- مالیات بردرآمد
5- مالیات بردرآمد اشخاص حقوق خارجی بابت واگذاری امتیازات و سایر حقوق خود از ایران؛
اشخاص مشمول مالیات
طبق ماده‌ی یک قانون مالیاتهای مستقیم ایران اشخاص زیر مشمول مالیات هستند:
1- کلیه‌ی مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود در ایران؛
2-هر شخص حقیقی که ایرانی باشد و مقیم ایران نسبت به کلیه‌ی درآمدهایی که در ایران و خارج از ایران تحصیل می کند.
3- هر شخص ایرانی که مقیم خارج از ایران باشد نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید
4- هر شخص حقوقی که ایرانی باشد نسبت به کلیه‌ی درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید مالیات پرداخت می‌نماید.
5- هر شخص غیر ایرانی اعم از اینکه حقیقی و یا حقوقی باشد نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید مالیات پرداخت می‌نماید. و همچنین نسبت به درآمدهای بابت واگذاری امتیازات خود از ایران تحصیل می‌کنند.
اشخاص معاف از مالیات
طبق ماده 2 قانون مالیاتهای مستقیم اشخاص زیر از پرداخت مالیات معاف هستند:
1- شهرداری‌ها
2- وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی
3- دستگاه‌هایی که بودجهی آنها بوسیلهی دولت تأمین میشود.
4- بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری.( الحاقی 1394/04/31)
تبصره‌های ماده 2 (ق .م.م):
1- شرکت‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه‌ی آنها متعلق به اشخاص و موسسه‌های مذکور در بندهای فوق باشد، سهم درامد یا سود آنها مشمول حکم این ماده نخواهد بود.
2- درآمدهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی از قبیل فعالیت‌های صنعتی، معدنی، تجاری، خدماتی و سایر فعالیت‌های تولیدی برای اشخاص و موسسه‌های مذکور در بندهای فوق، که به نحوی غیر از طریق شرکت نیز تحصیل میشود، در هر مورد به طور جداگانه مشمول مالیات خواهد بود.
مسئولان اداره امور در این گونه موارد نسبت به سهم فعالیت مذکور مکلف به انجام دادن تکالیف مربوط طبق مقررات این قانون خواهند بود. در غیر این صورت نسبت به پرداخت مالیات متعلق با مودی مسئولیت تضامنی خواهند داشت.
نتیجه‌گیری
مالیات به عنوان یکی از اساسی‌ترین ابزارهای اقتصادی دولت‌ها، نقش مهمی در تأمین درآمد، توزیع مجدد ثروت و تنظیم فعالیت‌های اقتصادی دارد. انواع مختلف مالیات‌ها، هر یک با اهداف و ویژگی‌های خاص خود، به دولت‌ها امکان می‌دهند تا با بهره‌گیری از این ابزار قدرتمند، به اهداف اقتصادی و اجتماعی خود دست یابند.
با این حال، چالش‌هایی مانند فرار مالیاتی و تعیین میزان عادلانه مالیات همواره نیازمند توجه و مدیریت دقیق هستند تا نظام مالیاتی بتواند به‌طور مؤثر عمل کند و به توسعه پایدار اقتصادی کمک کند.
در این مقاله تلاش شد که کلیات و مفاهیم عمومی مالیات به صورت ساده و جامع ارائه شود. امید است با خواندن این مقاله اطلاعات مخاطبین گرامی در خصوص مالیات افزایش یابد.
